نقش قدرت سوم در مقابل (شوروی و انگلیس) در سیاست خارجی ایران از 1918 تا 1945

کشورها در سیاست خارجی خود جهت گیریهای مختلفی را درپیش میگیرند،ا ز جمله این جهت گیریها سیاست انزوا، عدم تعهد، اتحاد وائتلاف و بیطرفی است. اما علاوه بر اینها باید سیاست قدرت سوم یا نیروی سوم را نیز به آن ها افزود، جهت گیریهایی که محور سیاست خارجی ایران در برخی از دوره ها بوده است . انقلاب صنعتی و پیامدهای آن همراه با تحولات منطقه ای و فرا منطقه ای در اواخر سده ی هجدهم و سالهای آغازین سده ی نوزدهم همزمان با به قدرت رسیدن سلسله قاجار در ایران، سبب ورود ناگزیر ایران به دایره سیاست بین الملل شد. مشخصه اصلی سیاست خارجی ایران در دوره ی قاجاریه را، در مدت زمانی بیش از یک قرن، رقابت روس و انگلیس تشکیل میداد. پیامد های منفی این رقابت به تدریج دولتمردان ایران را ترغیب کرد تا پای قدرت ثالث را به ایران باز کنند. پیشگامان سیاست نیروی سوم ابتدا صرفاً هدف سیاسی داشتند، اما به تدریج درصدد بهره گیری از کمکهای اقتصادی و انسانی قدرت ثالث برای کمک به اقتصاد و اصلاح نظام اداری ایران برآمدند. در مقطعی از تاریخ آلمانی ها توانستند از این موقعیت به بهترین نحو استفاده کرده و با دخالت گسترده در بخش اقتصادی کشور دامنه نفوذ خود را در این بخش گسترش داده و با در نظر گرفتن آراء موافق ایرانیان، حکومت و پادشاه ایرانی به ویژه در دوران رضا شاه و جنگ جهانی دوم، دامنه این نفوذ تا بدان جا رسید که دو قدرت روس و انگلیس را وادار ساخت تا دشمنی های خود را کنار گذاشته و علیه متحدین و آلمان ها دست به اقدام بزنند. در نتیجه ا یران توسط روس وا نگلیس اشغال شد و آنها را در برابر رضا شاه به واکنش واداشت که نتیجه طبیعی این واکنش بر کناری رضا شاه از مقام سلطنت ، اشغال نظامی ایران و از دست رفتن منافع ملی ایران بود. در گذر سده ها، موقعیت ممتاز ژئوپولیتیکی و ژئواستراتژیک ایران، همواره این کشور را در کانون توجه بین المللی و بویژه توجه قدرتهای بزرگ قرار داده است. کشیده شدن آتش دو جنگ جهانی به خاک ایران، با وجود اعلام سیاست بیطرفی از سوی دولت، نشانه ای از این واقعیت است. قدرتهای بزرگ در این سده ها همواره ایران را دستمای? پیشبرد سیاستها و بهبود جایگاه بین المللی خود قرار داده و در این راه از قربانی کردن منافع ملی ایران پروا نکرده اند. دولتمردان ایران نیز هرگاه از رویارویی مستقیم با قدرتهای بزرگ ناتوان بوده اند، به جستجوی قدرتی تازه نفس، خوش پیشینه و نیکخواه در پهن? بین المللی پرداخته اند تا با نزدیک شدن به آن و قرار دادنش در برابر نیروهای استعمارگر، از تهدیدها و فشارها بکاهند و استقلال سیاسی کشور را تضمین و از منافع ملی پاسداری کنند. این قدرت تازه نفس و خوش پیشینه، با نقش توازن زا در برابر نیروهای استعمارگر، نیروی سوم نام گرفته است و در برهه های مختلف تاریخ بنا به فراخور حال محیط داخلی کشور و محیط بین المللی متفاوت بوده نقش های متفاوتی را نیز ایفا کرده است.